Feiten en cijfers – arbeidsparticipatie

De meeste mensen met een psychische aandoening hechten, net als andere Nederlanders, veel betekenis aan het hebben van een betaalde baan. Wie werkloos is, wil vaak aan het werk en wie een betaalde baan heeft, wil daarin goed functioneren en de baan houden. Echter, er is een grote afstand tussen wens en werkelijkheid.

• Bijna de helft (48.4%) van alle mensen in Nederland krijgt ooit in hun leven te maken met een psychische aandoening. Op jaarbasis heeft meer dan een kwart van de volwassenen (bijna 3,3 miljoen mensen) een psychische stoornis (NEMESIS-3, meetperiode 2019-2022). Deze aantallen zijn hoger dan in de periode 2007-2009 waar 43,5% van de bevolking ooit in hun leven te maken heeft gehad met een psychische aandoening en had 18,0% op jaarbasis een psychische aandoening. Vaak zijn deze psychische problemen van voorbijgaande aard, die met de juiste behandeling en soms vanzelf over gaan.
• Bij een klein deel van de mensen met psychische aandoeningen zijn de problemen langduriger en complex van aard en zorgen ze voor veel bijkomende problemen in het dagelijks leven. De populatieprevalentie wordt geschat op 281.000 personen (1,7% van de bevolking). Hiervan behoren ongeveer 240.000 mensen tot de beroepsbevolking (tussen de 18 en 65 jaar) (Delespaul en de consensusgroep EPA, 2013).
• Ongeveer één op de vijf mensen met ernstige psychische problemen (21%) heeft een betaalde baan. Daarvan werkt 14% bij een sociale werkvoorziening en werkt 73% in loondienst. Deze cijfers zijn op basis van een representatieve steekproef en bevatten dus ook cliënten die in zorg zijn of begeleiding richting werk ontvangen (Panel Psychische Gezien, 2022). Het percentage mensen met ernstige psychische problemen die werken in een reguliere betaalde baan is beduidend lager dan het percentage in de algemene beroepsbevolking (73%).
• Slechts 24% van de mensen met ernstige psychische problemen heeft het gevoel echt mee te tellen in de maatschappij (Panel Psychische Gezien, 2022).
• Bijna een derde (29%) van de mensen met ernstige psychische problemen zonder baan wil wel graag werken. Van de jongeren tot 35 jaar wil zelfs twee derde aan het werk (Factsheet Panel Psychisch gezien, 2014).

Samenvattend – Van de 240.000 mensen met ernstige psychische problemen in de beroepsbevolking, heeft 18% een reguliere baan, heeft 3% betaald werk in een beschut-werk-omgeving en wil 29% zonder baan graag werken.

Het realiseren van hun wensen op het gebied van werk, is voor mensen met ernstige psychische problemen niet zo eenvoudig:

• 33% van de werkenden is oneerlijk behandeld bij het zoeken naar werk of op het werk (Factsheet Panel Psychisch gezien, 2014).
• Éen op de vijf ziet af van het zoeken naar werk omdat zij de mogelijke reactie van anderen op hun psychische problemen vrezen (Factsheet Panel Psychisch gezien, 2014).
• Werkgevers zijn over het algemeen minder bereid om mensen met psychische beperkingen aan te nemen (Trendrapportage SCP, 2016) en de kans op werkloosheid is bij mensen uit deze groep drie keer zo groot als bij mensen zonder psychische klachten.
• Uit Europese cijfers (OECD, Sick on the Job, 2012) blijkt dat het gemiddelde inkomen van mensen met ernstige psychische aandoeningen 20% lager is dan dat van de gemiddelde beroepsbevolking. Het risico op armoede is navenant groter. Van mensen met een ernstige psychische aandoening leeft een kwart in huishoudens met een inkomen onder de armoedegrens (gedefinieerd als 60% van het mediane inkomen; OECD, 2012).
• De feiten en cijfers zijn zorgelijk, want een lage arbeidsparticipatie hangt samen met het vóórkomen van psychische aandoeningen. Zo is ca. 30% van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen in Nederland toegekend op basis van psychische aandoeningen en dat aandeel is nog stijgende. Ongeveer 30% van de mensen met een WW-uitkering heeft psychische problemen, en ongeveer 40% van de mensen met een bijstandsuitkering (OECD, Mental Health and Work: Netherlands, 2014).
• Anderzijds blijken werken en werkhervatting bevorderlijk voor (het herstel van) de gezondheid (Waddell & Burton, 2006; Schuring e.a., 2011; Hulshof, 2012; Carlier e.a., 2014;  Van der Noord e.a., 2014).

Actuele cijfers over IPS uit de landelijke werkmonitor:

• In de periode april-juni 2023 hadden 4.271 mensen met psychische problemen een IPS-traject, waarvan 907 een IPS-traject hebben gestart en 304 een IPS-traject hebben beëindigd.
• 465 mensen met een IPS-traject (36,9%) werkten in de periode april-juni 2023 in een reguliere betaalde baan. Hiervan hadden 1.243 mensen (84,8%) een duurzame betaalde baan.
• Er waren, in de periode april-juni 2023, 212 mensen met een IPS-traject (7,6%) gestart met een reguliere betaalde baan, terwijl 44 (3,0%) met een IPS-traject gestopt waren met een reguliere betaalde baan. Er zijn dus meer mensen met IPS gestart met werk, dan dat er mensen hun baan hebben beëindigd.
• Over het gehele jaar 2022 werden ongeveer 7000 mensen met psychische problemen ondersteund via een IPS-traject.